(Every week or so the Guam Museum will be sharing something in the CHamoru language about our history, culture and folklore. This week we are sharing information on the history of the CHamoru language across millennia, up until today.)

Acha’amko’ hit yan i lengguahi-ta. I hale’-na Austronesia tumotokche hit yan meggai otro na lengguahi giya Asia yan i Islas Pasifiku siha.

I mangguelo’-ta ma onra i mampinalakse’ ni’ sina ume’storia, mamå’tinas kånta yan na’lagatbo i estorian i familia. Gi minagahet i bebetsu i mas tagahlo’ yan respetåyon gi i kuminidat-ta.

Gi i meggai tinilaikan kolonisa, i lengguahi-ta un liheng. Ta usa gui’ para ta sångan i minagof-ta, ine’son-ta yan tinangga para linibre.

Gi i kantan Chamorrita ta usa i lengguahi-ta gi un na’magof na manera. Gi i kantå-ta siha ta fanakasse’ put meggai na asunto taiguihi guinaiya yan kinichi, ni’ maprohibi ni’ i mamale’ Katoliko.

Gi i tiempon Españot dumångkolo’ i numeron palåbras gi lengguahi-ta, annai ta tutuhun mana’ayao ginen Fino’ Espanot. Ta fa’CHamoru este siha put taimanu mapronunsia yan masahguan gi sentensia. Taiguini nai dumanña’ i natibu na palåbras yan i nuebu. Achokka’ i hiniyong mesklao, CHamomru ha’ i espiritu-ña.

I Amerikånu siha ma kefunas i lengguahi-ta gi lugat pupbliko yan gi eskuela, lao ti ta sedi ayu. I Gima’yu’us Katoliko ha ayuda prumutehi i lengguåhi anai ma usa gui’ gi misan-ñiha ya ma tuge’ gui’ gi lepblon tinaitai. Si Pale’ Roman De Vera gof dibotu nu i magoggue-ña i lengguahi-ta.

I lengguåhi ha na’a’annok i estoria-ta. Gi hale’-ña ni’ Austronesia yan i inayao ginen i otro nasion siha ni’ ma fa’iyoyo-ña i tano’ -ta siha, este na lengguåhi rumepresesenta håyi hit.

På’go este na simbulon i mensgon-ta kumekemåtai. Debi di ta usuni muna’setbe yan muna’lå’la’ mo’na.

Related Posts

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *